QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA PHONG TRÀO GIẢI PHÓNG DÂN TỘC VÀ SỰ TAN RÃ CỦA HỆ THỐNG THUỘC ĐỊA

Thứ ba - 24/11/2020 09:27

I. Những nét chung về các nước Á – Phi – Mĩ la tinh (đặc điểm chung)

+ Những nét chung:
- Là khu vực đông dân, có nguồn lao động dồi dào, lãnh thổ rộng lớn với nguồn tài nguyên thiên nhiên hết sức phong phú.
- Trước chiến tranh thế giới thứ hai, các nước trong khu vực này đều trở thành thuộc địa hoặc nửa thuộc địa của các nước Âu-Mĩ.
- Từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, hầu hết các nước ở các khu vực này đều giành được độc lập dân tộc, họ bắt tay vào công cuộc xây dựng đất nước để từng bước củng cố nền độc lập về kinh tế - chính trị nhằm thoát khỏi sự khống chế, lệ thuộc vào các thế lực đế quốc bên ngoài, đặc biệt là Mĩ.
II. Các giai đoạn phát triển của phong trào giải phóng dân tộc và sự tan rã của hệ thống thuộc địa
1. Giai đoạn từ 1945 dến giữa những năm 60 của thế kỷ XX
Nét nổi bật của giai đoạn này Đấu tranh nhằm đập tan hệ thống thuộc địa của Chủ nghĩa đế quốc
Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, ptgpdt bùng lên mạnh mẽ ở các nước Á – Phi – Mĩ la tinh, khởi đầu là ở ĐNA.
   Chớp lấy thời cơ phát xít Nhật đầu hàng đồng minh vô điều kiện, giữa tháng 8/1945, nhân dân ĐNA đã đứng lên đấu tranh vũ trang, nhiều nước giành được độc lập hoặc giải phóng 1 phần lãnh thổ.
     Ngày 17/8/1945, nhân dân Inđônêxia tuyên bố độc lập, nước Cộng hoà Inđônêxia ra đời.
     Tháng 8/1945, nhân dân Việt Nam tiến hành tổng khởi nghĩa thắng lợi, ngày 2/9/1945, nước VN dân chủ cộng hoà ra đời. Cũng trong tháng 8/1945, nhân dân nổi dậy khởi nghĩa, ngày 12/10/1945, nước Lào tuyên bố độc lập.
   Phong trào gpdt nhanh chóng lan sang Nam Á, Bắc Phi và Mĩ la tinh.
Tại Nam Á, trong những năm 1946-1950, cuộc đấu tranh chống ách nô dịch của thực dân Anh, giành độc lập của nhân dân Ấn Độ diễn ra sôi nổi, buộc thực dân Anh phải công nhận nền độc lập hoàn toàn của nước này vào tháng 1/1950.
   Ở châu Phi: phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân đặc biệt phát triển từ những năm 50 của TK XX, bắt đầu ở Bắc Phi(Vì ở BP có trình độ kinh tế -chính trị phát triển cao hơn) và lan sang các khu vực khác.
Mở đầu là cuộc binh biến của sĩ quan và binh sĩ Ai Cập(3/7/1952) lật đổ Vương triều Pha rúc, lập nên nước CH Ai Cập (18/6/1953).
   Chiến thắng Điện Biên Phủ(7/5/1954) của nhân dân việt Nam là nguồn cổ vũ mạnh mẽ cho nhân dân An Giê ri đấu tranh giành độc lập. Từ năm 1954, cuộc đấu tranh vũ trang của nhân dân Angiêri chống thực dân Pháp bùng lên mạnh mẽ buộc thực dân Pháp phải công nhận nền độc lập của nước này vào năm 1962.
   Đặc biệt năm 1960, 17 nước châu Phi giành được độc lập và đi vào lịch sử thế giới với tên gọi “năm Châu Phi”.
   Ở Mĩ la tinh: Sau cttg2, ptgpdt phát triển mạnh mẽ nhằm thoát khỏi ách thống trị thực dân mới của Mĩ mà mở đầu giành thắng lợi là cuộc cách mạng của nhân dân Cuba vào ngày 1/1/1959.
Kết luận: Từ năm 1945 đến 1965 đã có khoảng 40 nước Á, Phi, Mĩ la tinh giành được độc lập. Nếu như năm 1939, hẹ thống thuộc địa của CNĐQ rộng 91,9 triệu km2(bằng 3/5 diện tích thế giới) với dân số trên 1,5 tỉ người(bằng 2/3 dân số tgiới) thì đến năm 1967 chỉ còn 5,2 triệu km2 đất đai và 35 triệu người. Có thể nói, đến giữa những năm 60 của TK XX, hệ thống thuộc địa của CNĐQ về cơ bản sụp đổ. Đó là thắng lợi to lớn của ptgpdt.
Giai đoạn từ giữa những năm 60 đến giữa những năm 70 của TK XX
- Nét nổi bật : ND 1 số nước Châu phi nổi dậy chống ách thống trị của Tây ban Nha và giành được độc lập:
+ Ghi-nê-bít xao: 9/1974
+ Mô-dăm-bích : 6/1975
+ ăng gô la: 11/1975
- Ý nghĩa: Góp phần quan trọng cổ vũ tinh thần của nhân dân các nước thuộc địa, đặc biệt là nhân dân châu Phi trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, bảo vệ chủ quyền của mình.
Giai đoạn từ giữa những năm 70 đến giữa những năm 90 của TK XX
- Trong giai đoạn này, chủ nghĩa thực dân chỉ còn tồn tại dưới hình thức chủ nghĩa phân biệt chủng tộc ( A pác thai), tập trung chủ yếu ở 3 nước miền nam châu Phi : Rô đê di a, Tây nam phi và cộng hoà Nam phi.
- A pac thai có nghĩa là “sự tách biệt chủng tộc”. Đây là 1 chính sách phân biệt chủng tộc cực đoan và tàn bạo của Đảng quốc dân-chính đảng của thiếu số người da trắng cầm quyền ở Nam Phi thực hiện từ năm 1948, chủ trương tước đoạt mọi quyền cơ bản về chính trị, kinh tế, xã hội của người da đen ở đây và các dân tộc châu Á định cư, đặc biệt là người Ấn Độ. Mục đích là nhằm củng cố sự thống trị lâu dài của thực dân da trắng ở Nam Phi.
- Sau nhiều năm đấu tranh ngoan cường và bền bỉ, ND các nước này đã giành được chính quyền, chế độ phân biệt chủng tộc bị xoá bỏ sau hàng thế kỷ tồn tại
+ Rô đê di a: 1980
+ Tây nam phi: 1990
+ Cộng hoà Nam phi: 1993
- Xoá bỏ vĩnh viễn chế độ phân biệt chủng tộc ngay tại sào huyệt của nó. Đánh dấu hệ thống thuộc địa của CN đế quốc hoàn toàn sụp đổ.
- Đưa lịch sử các nước châu Phi bước sang 1 trang mới.
- Sau khi hệ thống thuộc địa sụp đổ hoàn toàn, ND các nước á, Phi, Mỹ la tinh đã kiên trì củng cố độc lập, XD và phát triển đất nước, khắc phục tình trạng đói nghèo
3. Nhận xét đặc điểm chung của phong trào đấu tranh giải phóng đân tộc
     - Quy mô phong trào: bùng nổ sôi nổi, mạnh mẽ ở hầu hết các nước thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc. Khởi đầu từ Đông Nam Á, Tây Á, châu Phi tới khu vực Mĩ Latinh.
     - Thành phần tham gia : Đông đảo các giai cấp, tầng lớp nhân dân: công nhân, nông dân, tiểu tư sản, trí thức, tư sản dân tộc. Lực lượng chủ yếu và đi đầu là công nhân và nông dân
     - Giai cấp lãnh đạo: phần lớn các nước là giai cấp tư sản dân tộc, ở một số nước phong trào diễn ra dưới sự lãnh đạo của giai cấp công
     - Hình thức và khí thế đấu tranh: Đa dạng, phong phú đấu tranh vũ trang, chính trị, biểu tình, nổi dậy trong đó đấu tranh vũ trang là hình thức chủ yếu. Phong trào nổ ra sôi nổi, quyết liệt làm tan rã từng mảng rồi dẫn đến sụp đổ hoàn toàn hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc
Bài tập về nhà
Câu 1: Lập bảng thống kê các sự kiện lịch sử về ptgpdt sau chiến tranh thế giới 2?

TT	Thời gian	Tên nước giành độc lập
1	17/8/1945	In đô nê xi a
2	2/9/1945	Việt Nam
3	12/10/1945	Lào
4	1/10/1949	Trung Quốc
5	1950	ấn Độ
6	6/1953	Ai Cập
7	1954-1962	An giê ri
8	1/1/1959	Cu ba
9	1960	17 nước châu Phi
10	1974	Ghi nê Bít xao
11	6/1975	Mô dăm bích
12	11/1975	Ăng gô la
13	1980	Rô đê di a
14	1990	Tây Nam Phi
15	1993	CH Nam Phi

Câu 2
a, Xác định nội dung các sự kiện lịch sử tương ứng với các mốc thời gian đã cho sau:
17/8/1945; 2/9/1945; 12/10/1945; 1/1950; 6/1953; 1/1 /1959; 1960; 7/1962; 9/1974; 6/1975; 11/1975; 1980; 1990; 1993.
b, Liên kết các sự kiện nói trên thành một chủ đề lịch sử.
c, Nêu một cách khái quát về đặc điểm của chủ đề lịch sử nói trên.
Gợi ý

Ý 1 xác định nội dung các sự kiện lịch sử

14/8/1945Nhật đầu hàng đông minh vô điều kiện

17/8/1945 In đô nê xi a tuyên bố độc lập

2/9/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản tuyên ngôn khai sinh ra nước VNDCCH

12/10/1945 Lào tuyên bố độc lập

1/1950 Thành lập nước Cộng hoà Ấn Độ

1/9/1959 Cu Ba giành độc lập

1960 17 nước châu Phi tuyên bố độc lập

7/1962 An giê ri giành độc lập

9/1974 Ghi nê Bít xao giành độc lập

6/1975 Mô dăm bích giành độc lập

11/1975 Ăng gôla giành độc lập

1980 Thành lập chính quyền của người da đen ở Rô đê di a

1990 Thành lập chính quyền ở Tây nam phi

1993 thủ tiêu chế độ phân biệt chủng tộc ở Nam Phi

Ý 2 kết nối các sự kiện trên và đặt tên cho chủ đề:

Học sinh trình bày dưới dạng một bài luận lịch sử, liên kết một cách lôgíc 15 sự kiện trên;Ví dụ:
Ngày 14/8/1945, Phát xít Nhật đầu hàng đồng minh vô điều kiện, chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc. Chớp lấy thời cơ thuận lợi đó, nhân dân các nước Đông Nam Á đã nổi dậy khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Mở đầu là cuộc cuộc cách mạng của nhân dân In đô nê xi a nhằm đánh đổ phát xít Nhật, thành lập nước cộng hoà In đô nê xi a(17/8/1945

- Dưới sự lãnh đạo của ĐCS Đông dương, nhân dân Việt Nam tiến hành cuộc Tổng khởi nghĩa cách mạng Tháng Tám, lật đổ bọn phát xít và phong kiến tay sai giành thắng lợi. Ngày 2/9/1945, tại quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước VNDCCH. Đây là nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở ĐNÁ

Ý 3: Nêu đặc điểm của chủ đề: Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc sau chiến tranh thế giới thứ hai

+ Quy mô phong trào:
        Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, thắng lợi của Liên xô và các lực lượng của đồng minh trong cuộc chiến tranh chống phát xít đã cổ vũ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc của nhân dân các nước Á- Phi- Mĩ la tinh bước vào một thời kì phát triển mới- thời kì phát triển mãnh mẽ và lan rộng khắp các châu lục.
        Phong trào giải phóng dân tộc được khởi đầu ở Đông Nam Á, nhanh chóng lan sang Nam Á, Đông bắc Á, bước đầu làm sụp đổ chủ nghĩa thực dân cũ
        Từ sau 1954, phong trào cách mạng bao tùm các nước Trung Đông lan sang châu Phi và Mĩ La tinh, biến châu Phi thành “lục địa mới trổi dậy” và Mĩ La Tinh thành “lục địa bùng cháy”. Hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa thực dân bị sụp đổ hoàn toàn vào giữa những năm 90 của thế kỉ XX
+ Giai cấp lãnh đạo:
      Tuỳ vào điều kiện kinh tế - xã hội và đặc điểm giai cấp mà ở mỗi nước có giai cấp lãnh đạo cách mạng khác nhau. Song nhìn chung, phong trào giải phóng dân tộc ở Á – Phi – Mĩ la tinh chủ yếu do giai cấp tư sản và vô sản lãnh đạo thông qua các tổ chức chính đảng của họ

      Dưới sự lãnh đạo của giai cấp tư sản dân tộc và giai cấp công nhân, phong trào giải phóng dân tộc đã cuốn hút đông đảo các giai cấp tầng lớp tham gia: Nông dân, tiểu tư sản, trí thức, địa chủ vừa và nhỏ có tinh thần dân tộc…
+ Hình thức và khí thế đấu tranh
     Phong trào cách mạng diễn ra dưới nhiều hình thức phong phú như: bãi công, mít tinh biểu tình, đấu tranh chính trị song chủ yếu là đấu tranh vũ trang giành chính quyền
    Phong trào đấu tranh diễn ra sôi nổi, quyết liệt như những cơn bão táp cách mạng từng bước chôn vùi CNĐQTD

Câu hỏi : Sự phát triển cuả phong trào giải phóng dân tộc ở Á, Phi, Mỹ Latinh đã làm tan rã hệ thống thộc điạ cuả chủ nghiã thực dân cũ như thế nào?
Hướng giải quyết
+/ Sau thế chiến thứ 2, phong trào giải phóng dân tộc đã phát triển mạnh mẽ ở nhiều nước Á, Phi, Mỹ Latinh.
+/ Hầu hết các quốc gia ở những khu vực này đã giành được độc lập dân tộc, làm tan rã hệ thống thuộc điạ cuả chủ nghiã thực dân.
1/ Ở châu Á.
Phong trào giải phóng dân tộc diễn ra mạnh mẽ ngay sau Thế chiến thứ hai, dẫn đến sự ra đời cuả hàng loạt quốc gia độc lập.
- Ở Trung Quốc: cuộc nội chiến Cách mạng 1946-1949 đã lật đổ nền thống trị cuả tập đoàn Tưởng Giới Thạch, thành lập nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa (1/10/1949), đưa nhân dân Trung Quốc vào thời kỉ nguyên độc lập, tự do và tiến lên chủ nghiã xã hội.
- Ở Ấn Độ: sự lớn mạnh cuả phong trào giải phóng dân tộc đã buộc đã buộc thực dân Anh phải thay đổi hình thức cai trị. 26/1/1950, Ấn Độ tuyên bố độc lập, nước Cộng hoà Ấn Độ ra đời.
- Ở Triều Tiên: sau Thế chiến thứ 2, Triều Tiên tạm thời chia làm 2 miền quân quản (quân đội Liên Xô đóng quân ở miền Bắc vĩ tuyến 38°, quân đội Mỹ đóng quân ở Nam vĩ tuyến 38°).
+ Ở Bắc Triều Tiên: nhân dân Triều Tiên đã xây dựng chính quyền nhân dân , thực hiện các cải cách dân chủ.
+ 9/1948, nước Cộng hoà dân chủ Nhân dân Triều Tiên ra đời tiến hành xây dựng chủ nghiã xã hội, đạt được nhiều thành tựu to lớn về kinh tế, văn hoá, giáo dục, giao thông vận tải.
+ Ở Nam Triều Tiên, 5/1948, Mỹ lập ra chính phủ Lý Thưà Vãn, thành lập nước Đại Hàn Dân Quốc (Hàn Quốc).
+ Gần đây, Hàn Quốc đã trở thành nước công nghiệp mới (NIC) với nền nông nghiệp, giao thông và giáo dục hiện đại...
Ở Trung Đông:
+ Sau Thế chiến thứ hai, mâu thuẫn và tranh chấp giưã Mỹ, Anh, Pháp nhằm khống chế khu vực này là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây bất ổn định ở Trung Đông (chiến tranh, xung đột tôn giáo và dân tộc, tranh chấp lãnh thổ...).
+ Đến nay, hầu hết các nước Trung Đông đều giành được độc lập dân tộc.
+ Nhờ dầu lửa mà nhiều nước trở nên trù phú về kinh tế, song tình hình Trung Đông vẫn phức tạp, căng thẳng, để lại nhiều hậu quả nặng nề cho khu vực (điển hình là cuộc chiến tranh vùng Vịnh-1991).
- Ở Đông Nam Á:
+ Sau khi Nhật đầu hàng Đồng minh, Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo nhân dân Việt Nam làm cuộc đảo Cách mạng tháng Tám thành công.
+ 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lạp khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
+ Sau đó, dưới sự lãnh đạo cuả Đảng Cộng Sản, nhân dân Việt Nam đã tiến hành hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đến 30/4/1975 thì thắng lợi hoàn toàn và tiến lên xây dựng chủ nghiã xã hội trong cả nước.
+ Thắng lợi cuả 3 nước Đông Dương năm 1975 là đỉnh cao cuả cuộc kháng chống chủ nghiã đế quốc, chống chủ nghiã thực dân ở Đông Nam Á nói riêng và châu Á nói chung .
=> Sau khi giành độc lập các nưóc Châu Á bước vào công cuộc xây dựng đất nước, phát triển kinh tế - xã hội. Trong quá trình này, có nhiều nước có những thành công đáng kể như Trung Quốc, Ấn Độ, Singapo, Hàn Quốc, Malaysia...
2/ Ở châu Phi.
- Sau Thế chiến thứ hai, châu Phi trở thành một trung tâm cuả phong trào giải phóng dân tộc thế giới.
- Trải qua hơn nưã thế kỉ đấu tranh, các nước châu Phi đã đánh đuổi được bọn thực dân, giành độc lập dân tộc.
- Nhiều nước châu Phi (chủ yếu ở Bắc Phi) đã có những bước phát triển về kinh tế xã hội.
- Tuy nhiên, những hậu quả cuả chủ nghiã thực dân đối với châu Phi còn rất nặng nề: đòi hỏi các nước châu Phi phải có nỗ lực to lớn cùng với sự giúp đỡ tích cực cuả cộng đồng quốcb tế để vươn lên, tiến kịp với các nước trên thế giới.
3/ Ở châu Mỹ Latinh.
- Sau Thế chiến thứ hai, phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc đã diễn ra sôi nổi ở hầu khắp các nước Mỹ latinh.
- Sau hơn nưả thế kỉ liên tục đấu tranh điển hình là phong trào giải phóng dân tộc cuả nhân dân Cuba) , các nước Mỹ latinh đã khôi phục lại độc lập chủ quyền và tiến lên vũ đài chính trị với tư thế độc lập, tự chủ, kinh tế ngày càng phát triển (Brazil, Mêhico...).
- Bộ mặt khu vực Mỹ Latinh, đặt biệt là những trung tâm kinh tế thương mại ... đã có những thay đổi căn bản.

Theo em nhiệm vụ chính cuả các nước Á, Phi, Mĩ la tinh sau khi gianh độc lập là gì?